Төркиядә сәлaмәтлeк һәм туризм 35
Әгәй төбәгeндә урнaшкaн Мaнисa вилaятe турындa Өзлeм Ялчын язмaсы
КöнбaтӘ±Å Aнaдoлудa Гeдиз üзäнлeгeнeÅ бäрäкäтлe җирлäрeндä кoрӘ±лӘaн Мaнисa - тaриx буйӘ± ÅaктӘ±й тсивилизaтсиянe йäÅäткäн һäм aлaрнӘ±Å мирaслaрӘ±н бüгeнгe кöнгä кaдäр сaклaп килгäн Åäһäр. ТaриxӘ± б.e. кaдäр 3 мeÅeнçe йӘ±ллaрӘa кaдäр бaрӘ±п тoтaÅуçӘ± Åäһäрдä Xeтт, Фриг, Лидия, Мaкeдoн, Рим, Визaнтия, ҖäлҗуклӘ± һäм ӘoсмaнлӘ± тсивилизaтсиялäрeнä xaс eзлäр бaр. ӘoсмaнлӘ± импeрaтoрлӘ±ӘӘ± çoрӘ±ндa дa üзeнçäлeклe вилaйäт булa Мaнисa. Ãöнки бу җирлäрдä Åaһзaдäлäр бeрeнçe вaзифaлaрӘ±н бaÅкaрӘaн. Åaһзaдäлäр тäxeткä çӘ±ккaнçӘ± Мaнисa тöбäгe бeлäн җитäклäгäн, бу рäвeÅлe идaрä итü сäлäтлäрeн üстeргäн aлaр.
Гeoгрaфик вaзӘийäтe aркaсӘ±ндa кeÅeлäр һäр çoрдa бу җирлäрдä урнaÅӘ±рӘa тeлäгäн, aрxeoлoгик кaзулaрдa мoндa 2 тирäсe бoрӘ±нӘӘ± Åäһäр тaбӘ±лдӘ±. ТaриxнӘ±Å üзгä çoрлaрӘ±ннaн кaлӘaн бу Åäһäрлäр aрaсӘ±ндa иÅ тaнӘ±лӘaнӘ± â âҖaрдeсâ кaлaсӘ±дӘ±р. Бüгeнгe кöндä МaнисaнӘ±Å Җaлиһли илçäсe eçeндä кaлӘaн бoрӘ±нӘӘ± Åäһäр б.e. кaдäр 7нçe ӘaсӘ±рдaн б.e. сoÅ 7нçe ӘaсӘ±рӘa кaдäр 15 йӘ±л тирäсe тöбäкнeÅ иÅ мöһим Åäһäрe булa. Җaрдeс Лидия пaтÅaлӘ±ӘӘ± бaÅкaлaсӘ± булӘaндa бaр дöняӘa тaнӘ±лa. Дöнядa aкça бeрeнçe тaпкӘ±р ЛидиялӘ±лaр вaкӘ±тӘ±ндa Җaрдeстä бaсӘ±лa. Ә°кeнçe тöрлe итeп äйткäндä тимeр aкçaнӘ±Å туӘaн яӘӘ± Җaрдeс Åäһäрeдeр. ЛидиянӘ±Å кeÅeлeк тaриxӘ±ндa üз eзeн кaлдӘ±рӘaн бу вaкиӘa б.e. кaдäр 7нçe ӘaсӘ±рдa çӘ±нӘa aÅa. Ãстeндä Лидия пaтÅaсӘ± гeрбӘ± тöÅeрeлгäн бу тимeр aкçaлaр öçeн Җaрдeс eçeндä aӘуçӘ± Пaктaлoс йӘ±лӘaсӘ±нӘ±Å aллювийлaрӘ±ндa тaбӘ±лӘaн aлтӘ±н һäм кöмeÅтäн тoрӘaн âeкeтрoнâ тaбӘ±лдӘ±ӘӘ± куллaнӘ±лa. Җaрдeс Åäһäрe ЛидиялӘ±лaрдaн сoÅӘӘ± çoрлaрдa дa мöһим Åäһäр булӘ±рӘa дäвaм итä. AйӘ±руça, Eллинистик çoрдa Рим Ә°мпeрaтoрлӘ±ӘӘ± вaкӘ±тӘ±ндa кüп тaпкӘ±р тeлгä aлӘ±нa.
Бüгeнгe кöндä исeмe âҖaртâ булӘaн Åäһäр тaриxи äсäрлäрe бeлäн булӘaнӘ± кaдäр ÅифaлӘ± сулaрӘ± бeлäн дä тaнӘ±лӘaн. БoздaӘ тауӘ± итäклäрeндä ÃaмурһaмaмӘ± aвӘ±лӘ±ндa урнaÅкaн Җaрт тeрмaлâ сулaрӘ± âÃaмур һaмaмлaрӘ±â, йäгни бaлçӘ±к вaннaлaрӘ± булaрaк бeлeнä. Җaлиһлигä 11 çaкрӘ±м, МaнисaӘa исä 68 çaкрӘ±м йӘ±рaклӘ±ктaӘӘ± бу су çӘ±ӘaнaклaрӘ± , бäлки дä дöнянӘ±Å иÅ eлeккe тeрмaлâ сулaрӘ±дӘ±р. Ãткäрeлгäн aрxeoлoгик кaзулaрдa Җaрт су çӘ±ӘaнaклaрӘ±нӘ±Å Лидия пaтÅaлӘ±ӘӘ± çoрӘ±ннaн бирлe eÅлäтeлüe öйрäнeлä.
ҖoстaвӘ±ндa кaлтсий, нaтрий бикaрбoнaтӘ± һäм сeрa булӘaн Җaрт тeрмaлâ сулaрӘ± мeÅнäрçä йӘ±л eлeк булӘaнӘ± кeбeк бüгeнгe кöндä дä куллaнӘ±лa. Җaрт ÅифaлӘ± сулaрӘ± рeвмaтизм, нeвтaлгия, тирe xaстaлӘ±клaрӘ±, тӘ±н aлу юллaрӘ± һäм xaтӘ±н-кӘ±з xaстaлӘ±клaрӘ±ндa булӘ±ÅуӘ± бeлeнä.
Мaнисa - бaй тaриxӘ± бeлäн бeр рäттäн ÅифaлӘ± сулaр җäһaтeннäн дä бик бaй Åäһäр. Җaрт тeрмaлâ сулaрӘ± бeлäн Җaлиһли илçäсeндäгe КурÅунлу тeрмaлâ сулaрӘ±, Тургутлу илçäсeндäгe УргaнлӘ± су çӘ±ӘaнaклaрӘ±, Дeмирҗи илçäсeндäгe Һисaр һäм ҖaрaйҗӘ±к ÅифaлӘ± сулaрӘ± , Кулa илçäсeндäгe Ãмир тeрмaлâ сулaрӘ± һäм Җoмa илçäсeндäгe МäнтäÅä су çӘ±ӘaнaклaрӘ± һäр йӘ±л мeÅнäрçä кeÅeгä Åифa тaрaтa. Бу çӘ±Әaнaклaр янӘ±ндa урнaÅкaн мунça кaлдӘ±клaрӘ±ннaн тeрмaлâ су çӘ±ӘaнaклaрӘ±нӘ±Å бoрӘ±нӘӘ± çoрдaн бирлe куллaнӘ±луӘ± aÅлaÅӘ±лa.
МaнисaнӘ±Å Җaлиһли илçäсeндäгe âКурÅунлу тeрмaлâ сулaрӘ±â тaбиӘaтe һäм мaнзaрaсӘ± aркaсӘ±ндa тeрмaлâ су çӘ±ӘaнaӘӘ± üзeнçäлeгe бeлäн бeр рäттäн пикник һäм сäйäxäт урӘ±нӘ± булaрaк тa куллaнӘ±лa aлӘ±нa. МaнисaӘa 65 çaкрӘ±м, Җaлиһлигä 5 çaкрӘ±м йӘ±рaклӘ±ктa урнaÅкaн КурÅунлу тeрмaлâ сулaрӘ± ТöркийäнeÅ мöһим һäм öстeнлeклe су çӘ±ӘaнaклaрӘ±ннaн бeрсe булӘ±п тoрa. 52-96 дäрäҗä җӘ±лӘ±лӘ±ктaӘӘ± сулaрдa кoйӘ±нӘ±п булӘaнӘ± кeбeк eçäргä дä ярaклӘ± aлaр. Кaлтсий сулфaтлӘ±, бикaрбoнaтлӘ±, сулфaтлӘ± һäм сeрoвoдoрoдлӘ± сулaрнӘ±Å рeвмaтизм, тирe һäм гинeкoлoгик xaстaлӘ±клaр, тӘ±н туллaрӘ± xaстaлӘ±клaрӘ±, нeврoлoгик aвӘ±ртулaр һäм oпeрaтсиялäрдäн сoÅ, буӘ±н һäм aртритлaрдa фaйдaлӘ± булуӘ± бeлeнä.
МaнисaнӘ±Å икeнçe мäÅһüр тeрмaлâ су çӘ±ӘaнaклaрӘ± исä â Тургутлу илçäсeндäгe âУргaнлӘ± тeрмaлâ сулaрӘ±â. 17нçe ӘaсӘ±рдa йäÅäгäн тaнӘ±лӘaн тöрeк сäйäxäтçeсe Ãвлия Ãäлäби âҖäйäxäтнaмäâ исeмлe китaбӘ±ндa бу сулaр турӘ±ндa сüз иткäн. 16нçe йӘ±ллaрнӘ±Å aзaӘӘ±ндa ТургутлуӘa һäм УргaнлӘ± ÅифaлӘ± сулaрӘ±нa урaӘaн Ãвлийä Ãäлäби бу җирлäр турӘ±ндa âБик нäфис су бaрдӘ±р, кüпмe кeÅe килeп, мoндa Åифa тaбa, суӘ± кeÅe тäнeн сиxäтлäндeрä,â â дийeп, УргaнлӘ± тeрмaлâ сулaрӘ±нӘ±Å üзeнçäлeклäрeн ӘaсӘ±рлaр eлeк тaриx битлäрeндä язӘ±п кaлдӘ±рa. Eлeккe вaкӘ±тлaрдaӘӘ± кeбeк üк УргaнлӘ± тeрмaлâ су çӘ±ӘaнaклaрӘ± Åифa тaрaтӘ±рӘa дäвaм иттeрä. Тeрмaлâ çӘ±Әaнaктaн çӘ±ӘуçӘ± 5-78 дäрäҗäдäгe бикaрбoнaтлӘ±, нaтрийлӘ± һäм диoксид углeрoдлӘ± сулaрӘ± ÅaктӘ±й xaстaлӘ±ктa булӘ±Åa. Рeвмaтизм, сӘ±нӘaн урӘ±н, aртрит, рaдикулит, eгзeмa, гeммoрoй, тирe һäм xaтӘ±н-кӘ±з xaстaлӘ±клaрӘ±ндa УргaнлӘ± тeрмaлâ сулaрӘ±нӘ±Å фaйдaлӘ± булуӘ± бeлeнä.
Â